Dürbün Nedir?
Uzaktaki cisimleri yaklaştırıp büyülterek iyi görünmelerini sağlayan optik alet. Adrian Metaus (1571 - 1635) adlı Hollandalı bir gözlükçü tarafından icat edilen ve bir yıl sonra (1609) ünlü italyan bilgini Galieo Galilei (1564 - 1642) tarafından geliştirilmiş olan dürbün, yakınsak merceklerin yaklaştırıp büyütmesinden faydalanılarak yapılmıştır. Başlıca iki çeşidi vardır:
Gök Dürbünü:
Yıldızlar âlemini incelemekte kullanılan gök dürbünü, birbirine olan uzaklığı değişebilen iki yakınsak mercek sisteminden meydana gelmiştir (objektif, oküler). Objektif, odak uzaklığı büyük olan ve iyi görüntü veren yakınsak bir mercektir. Sonsuz uzakta bir yıldızın görüntüsünü, odak düzleminde hakikî, küçük ve ters olarak verir. Oküler ise, objektifin verdiği küçük, ters ve hakikî görüntüyü incelemeye yarayan bir büyüteçtir. Bunun verdiği görüntü, zahirî, büyük ve terstir.
Yer Dürbünü: Gök dürbünü ters görüntü verdiği için yerdeki cisimleri incelemekte kullanılamaz. Gök dürbünündeki bu kusur, yer dürbününe eklenen ve doğrul taç denilen yeni bir yakınsak mercekle giderilmiştir.
Objektif, gök dürbününde olduğu gibi, çok uzak cisimlerin görüntülerini odak düzlemine düşürür. Ters olan bu görüntü, eklenen doğrultaç yakınsak merceği ile doğru hale gelir ve bu görüntüyü bir büyüteç gibi inceleyen objektifte görüntü belirir.
Düz görüntü elde etmek için kullanılan yer dürbününün boyu, her yerde kullanılmasına elverişli olmayacak kadar uzun olduğundan, bunun yerine Galileo dürbünü kullanılır. Galileo dürbününde, görüntüyü düzeltmek için ıraksak bir mercek, aynı zamanda oküler olarak kullanılır.
Gök dürbünü rasathanelerde, gözlem dürbünü olarak kullanılır. Yer dürbünü, sabit dürbün olarak, uzakta bulunan küçük cisimlere bakmak için çoklukla gemilerde kullanılır. Galileo dürbünü ise, tiyatrolarda, spor müsabakalarında v.b. kullanılmaktadır. Galileo dürbünü ile düzeltilmiş olan ve daha kullanışlı hale getirilen yer dürbününe, doğrul taç mercek yerine iki prizmadan meydana gelmiş başka bir doğrultaç koymakla prizmalı dürbün de yapılmıştır. 1850 yılında bir Fransız topçu subayı olan Porro tarafından bulunan prizmalı dürbün, bugün en çok kullanılan bir dürbündür.
Dürbün, temelde kullanıcılarına tek mercekli teleskoplardan daha gelişmiş bir derinlik ve mesafe hissi sağlamak için her biri kullanıcının tek gözüne gelecek şekilde yerleştirilmiş ve aynı noktayı göstermek üzere yanyana konumlandırılmış iki özdeş teleskoptan oluşan bir optik araçtır. Gerek yeryüzü, gerekse gökyüzündeki objelerin gözlemlenmesinde faydalanılan dürbün, taşınabilir ve hafif oluşuyla kendisine bir çok kullanım alanı bulmaktadır.
Büyütme Gücü
Temel işlevi gözle görülmesi zor, uzak objeleri yakınlaştırmak olan bir alet için, büyütme faktörü elbette ki en temel optik özelliklerin başında gelmektedir. Dürbün konusuna ilgi duyan amatörlerin ilk karşılaşacağı kavram, dürbün modelleri üzerinde yer alan 8x40, 7x50 şeklindeki ibarelerdir. Bir de zoom yapma özelliğine sahip dürbünler vardır 8-24 x 50 - 12-60 x 70 (Only Soligor).
Dürbün dünyasında sıklıkla karşımıza çıkacak olan bu ifade, iki önemli parametreyi ifade eder: ilk rakam büyütme gücünü, ikinci rakam ise objektif açıklığını belirtmek için kullanılır. Örneğin 7x50 bir dürbün, 7 kat büyütme gücüne, 50mm objektif açıklığına sahiptir. Zoom dürbünlerde ise 12-60 x 70 ,12 kat büyütmeden 60 kat büyütmeye kadar zoom yapma olanağı vardır. Bu da 12/60 kat yaklaştırmada 1000 m./83 m.-1000 m./16 m olacaktır. 20 kat ve üstü yaklaştıran dürbünlerde ayak kullanılması tavsiye edilir.
Unutulmaması gereken nokta, büyütme gücü arttıkça yada açıklık azaldıkça parlaklığın düştüğüdür. Yüksek büyütme faktörüne sahip dürbünler, karanlık cisimleri göstermekte zorlanabilirler. Bu nedenledir ki, amatör astronomlar dürbünde yüksek büyütmeden ziyade ışık toplama gücüne önem verirler.
Büyütme gücü ve görüntü netliği açısından tatmin edici bir sonuç sağladığı için 7x30 günışığında en çok kullanılan dürbün tipidir. Gece kullanımı içinse, aynı tip dürbünün 50mm açıklığa sahip modelleri tercih edilebilir.
Büyütme gücü ve açıklıkla ilgili daha net bir karşılaştırmayı, aşağıdaki tabloda bulmak mümkündür:
Diğer Kavramlar
Büyütme faktörü ve ışık toplama gücünün yanı sıra, belli bazı özellikler, piyasada satılan çok çeşitli marka ve modeller arasında fark yaratmakta, bazı özelliklerin eksikliği yahut yetersizliği cihazın kalitesini ortaya koymaktadır. Alışverişimizde dikkate almamız gereken kriterleri değerlendirmeden önce, bu özellikleri kavramamıza yardımcı olacak özel terimlerin kısaca üzerinden gidelim:
Kaplama Malzemesi
Kaplama, optik araçlarda görüntü kalitesini artırmak amacıyla uygulanan bir işlemdir. Prizmaların, merceklerin üzerinde ince nesnelerin buharlaştırılması yoluyla gerçekleştirilir. Kaplama sayesinde ışık kayıplarının önüne geçilir, görüntü netleştirilir. Uygun ve kaliteli kaplama, çoğu optik cihazda olduğu gibi dürbünlerde de kaliteyi belirleyen önemli unsurlardandır.
Odaklama
Fotoğraf makinesi, teleskop gibi cihazlarda da karşımıza çıkan odaklama kavramı, dürbünler için de önemli ayarlardan biridir. Çevrilebilir bir ayar düğmesi ile mercek uzaklıkları ayarlanarak bakılan nokta için olası en net görüntü elde edilir.
Merkezi Odaklama Ayarı
İkili bir dürbünde merkezi odaklama ayar aparatı, her iki parçanın netliğini tek hareketle, aynı anda ayarlamak için kullanılır. İki göz için netlik ayarının, ayrı parçalarla yapıldığı modeller mevcuttur.
Çıkış Deliği
Çıkış deliği, objektif lensin çapının büyütme katsayısına oranlanarak bölünmesiyle ulaşılan optik bir değerdir. Büyük çıkış deliği, düşük ışık koşullarında parlaklık avantajı sağlarken, esas dikkat edilmesi gereken konu çıkış deliğinin göz merceği ebadına tam uygunluk göstermesidir. Bu uyum, insandan insana farklılık gösterebilirken, günümüzde dürbün çıkış deliği boyutları 3-7 mm arasında değişmektedir.
Görüş Alanı
Görüş alanı, belli bir noktaya netlenmiş dürbünümüzün, netlik noktası çevresinde net görebildiği alanın tümünü işaret eden bir ölçüdür. Dürbün görüş açısı arttıkça, görüş alanı genişler. Hızlı hareket eden objeleri gözlemlerken geniş görüş alanına sahip dürbünler kullanılmaldır.
Dioptrik Düzeltme
Dioptrik düzeltme, çeşitli göz kusurlarına sahip kullanıcıların, dürbünde kendilerine özel netlik ayarı yapabilmelerine olanak tanıyan bir araçtır.
Objektif
Dürbünün baş tarafında bulunan ve farklı cam kombinasyonlarından oluşan büyük lenslerdir.
Çözümleme Gücü
Optik cihazların, gözlemlenen objeyi nokta nokta tekrar oluşturarak net bir şekilde gösterebilme yeteneğidir.
Dürbün alırken dikkat edilecek hususlar
Teknik açıklamaların akabinde, dürbün seçerken dikkat etmeniz gereken bazı husuları, pratik bir liste olarak sunmayı uygun bulduk. Dürbün alışverişinde, cihazınızı seçerken yapmanız gereken kontrolleri, aşağıda okuyabilirsiniz:
Mekanik Kontrolü: Dürbünü elinize alın, işçilik ve malzeme kalitesi yönünden inceleyin. İkinci aşamada, dürbünü iki ucundan tutun ve yavaşça çevirin. Herhangi bir takırtı sesi gelmediğinden, birleşme noktalarının dayanıklı ve pürüzsüz olduğundan emin olun.
Odaklanma Kontrolü: Dürbün göz yuvalarını teker teker ve beraberce hareket ettirin. Her iki gözünüz için de odaklama kontrolü yaptığınızdan emin olun.
Kaplama Kontrolü: Dürbünün ışığa tutarak cam yüzeyde kaplama hatası ve leke olup olmadığını kontrol edin. Objektif lensinin önünden ve arkasından yansıyan ışığın "yukarından" ve "arkadan" oluşuna dikkat edin. Lens, yansıtmayan bir tabaka ile kaplanmış ise yansımalar mavi, pembe, yeşil tonlarında olacaktır. Aksi durumda, beyaz bir yansıma ile karşılaşırsınız.
Göze Uygunluk Kontrolü: Göz gövdesinin gözünüze uygunluğunu kontrol edin.
Çift Görüntü Kontrolü: İki gözünüzle dürbünle tek noktaya bakın. Çift görüntü görüyorsanız veya göz yorgunluğu hissediyorsanız, dürbün ayarsızdır. Ayarı tamamladıktan sonra seçtiğiniz bir cisme bakarken, dürbünü gözünüzden birkaç cm uzaklaştırın. Dikkat etmeniz gereken, bu durumda oluşan görüntünün kesinlikle çift olmamasıdır.
En iyi dürbün teknolojisi herzaman silahlı kuvvetler tarafından geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Soğuk savaşın sona ermesiyle en iyi dürbün teknolojilerinin bir çoğu sürekli düşen fiyatlarla piyasalarda bulunabilir olmuşlardır. Yüksek güçlendiricili silah dürbünleri ve mikro dürbünler, zamanında silahlı kuvvetlerin ve haberalma örgütlerinin temelini oluşturmuşken, günümüz itibariyle herkes tarafından satın alınabilir hale gelmiştir. Daha iyi dürbünler daha düşük fiyatlarla piyasaya düştükçe, profesyonel doğa sporları ivmesinin arkasındaki optik teknolojiyi anlamanız ve düşük teknolojili optik cihazların farkını ayırt edebilmeniz önemlilik kazanmaktadır. Yani artık her türlü gelişmiş teknolojiye ait dürbünlerin alınabilir olduğu piyasalarda iyi ve kötüyü ayırt edebilme durumu kaçınılmaz olmuştur. Bu kısa giriş ve açıklamalar sonrasında, dilerseniz dürbün teknolojisinde geçen deyimleri ve tanımları şöyle bir irdeleyelim:
TEKLİ/İKİLİ DÜRBÜNLER (Binocular/Monocular)
Tekli dürbün tek gözle bakılabilen, ikili dürbün ise iki gözle bakılabilen dürbünlerdir. Artık günümüzde, mikro, avuç içi büyüklüğünde tekli dürbünler ve yine, mikro ikili, pantolan cebine dahi sığabilen dürbünler mevcuttur. Bunlar kullanıcıya küçük, pratik ve rahat taşınabilir olmaları sebebiyle büyük kullanım kolaylıkları sağlarlar. Dürbünler basit bir şekilde kodlanırlar. Kodları genelde ortada "X" işareti ile ayrılan iki rakamdan oluşur. Örneğin 10x50 rakamlarının bulunduğu bir dürbünde, ilk numara dürbünün büyütme gücünü gösterir. Yani dürbünle baktığınızda, çıplak gözle bakıldığına oranla, hedef numara kadar yakın görünür. İkinci numara ise objektif (ön) lensin çapını gösterir. Numara büyüdükçe dürbün daha fazla ışık toplar ve görüntü o kadar net olur. İyi dürbünler her zaman büyütme gücünün, objektif lensinin çapı, görüntü kalitesi, boyutları, ağırlığı, ömrü ve kalitesinin kombinasyonudur. Dürbünün kalitesi ilk bakışta anlaşılmaz. Bunun için yapılış teknolojisi. Dayanıklılığı, aşırı sıcak ve soğuğa karşı verimi gibi özelliklerinde irdelenmesi gerekir. Avcılık açısından en randımanlı dürbünler marka ve kalitesi iyi olmaları şartıyla 7x50, 8x56, 9x63 gücündeki dürbünlerdir. Ancak 7x50.nin haricindeki diğer güçleri bulmak hayli zordur. Sadece özel firmalar bu güçteki dürbünleri yapmaktadırlar. Silahlı kuvvetlerde kullanılan el dürbünleri genelde 7x50mm dürbünlerdir.
MERKEZİ ODAKLAMA PARÇASI (Central Focusing Whell)
İkili bir dürbünde merkezi odaklama ayar aparatı, iki gözü birden aynı anda odaklamaya yarar. Aynı anda iki göz için net olmayan görüntüyü, sağ tarafta bulunan dioptrik düzeltme ayarı ile düzeltebilirsiniz.
KAPLAMA MALZEMESİ (Coating)
Kaplama, parlamayı azaltmak ve ışık taşınmasını arttırmak amacıyla cilalanmış lenslerin ve optik araçların prizmaları üzerinde çok ince nesnelerin buharlaştırılması yoluyla yapılmıştır. Optik cihazların ciddi sayılacak düzeylerde (%40 lara varan) ışık kayıpları vardır. Bu kayıpların önüne geçmek ve görüntüyü daha da netleştirmek için kaplama yoluna gidilir ve optik cihazın ışığı kıran her lensi ayrı ayrı buharlama yöntemiyle çok ince bir şekilde kaplanır.
DİOPTRİK DÜZETME (Dioptric Correction)
İnsan gözünün değişkenliğinin, dürbünün sağ tarafındaki objektif lensi tarafından "+0-" aralığı arasında ayarlanmasıdır.
ÇIKIŞ DELİĞİ (Exit Pupil)
Çıkış deliği, 25 cm.den görülebilen ve gözmerceğinin içinde yer alan yuvarlak alandır. Bu alan, objektif lensin çapının büyütme katsayısına bölümü olan matamatiksel bir değerdir. Çıkış deliği büyüdükçe düşük ışık durumlarında görüntü daha parlak olacaktır. Yani Exit Pupil`in geniş ve yuvarlak olduğu dürbünler herzaman düşük ışık zamanlarında daha iyi netice verirler. Göz merceğinin Exit Pupil`e uygunluk sağlaması insanın yaşınına bağlıdır. Bu uyum, genç insanlarda daha çabuk, yaşlı insanlarda ise daha geç olur.
UZATILABİLEN (GEÇMELİ) TELESKOP (Extendible Telescope)
Çok fazla büyütme güçleri sebebiyle bu tip teleskoplar çok uzakları ya da küçük nesneleri seyretmek için kullanılırlar. Titremeyi engellemek için tripod (üçayak) kullanılması gerekmektedir. Uzun mesafeli ve uzun süreli gözlemler için oldukça uygundur.
GÖRÜŞ ALANI ( Field Of View)
Görüş alanı, 1000 yard uzaklıktan bakıldığında cihazın gördüğü alanın "feet" cinsinden ölçüsüdür. Açı genişledikçe, görülen alan da genişler. Hızlı hareket eden olayları görmek veya vahşi doğayı gözlemlemek için geniş açılar kullanışlıdır.
ODAKLAMA ( Focusing)
Değişik uzaklıklardaki nesnelerin ya da nesnenin daha net görünmesi için dürbün üzerinde yapılan ayarlamadır. Bu ayar bazı dürbünlerde otomatik olarak yapılır.(focus-free)
BAĞIMSIZ OPTİK AYARI (Individual Optical Adjustment)
Bu tip dürbünler kullanıcısın her iki tarafı, her iki göz için ayrı ayrı ayarlamasına olanak tanır.
TERS ÇEVİRME SİSTEMİ (Inversion System)
Astronomik teleskoplardan bakarsanın her şeyi ters görmekle kalmaz tüm gördükleriniz gözünüze tepetaklak gelir. İşte ikili dürbünlerde baktıklarınızı çıplak gözle gördüğünüz gibi görebilmeniz için bu sistem geliştirilmiştir.
OBJEKTİF
Cihazın baş tarafında bulunan ve iki ya da daha fazla sayıda ve farklı camlardan oluşan büyük lenslerdir.
PRİZMA SİSTEMİ
İkili dürbünlerde iki türlü prizma sistemi kullanılır. Bunlar PORRO ve ROOF sistemlerdir. Bir dürbünde hangi sistemin kullanıldığını anlamak hayli kolaydır. Roof prizmalı ikili dürbünlerde lensler bir çizgi halinde sıralanmış ve daha küçüktürler. Porro prizmalı cihazlarda ise göz mercekleri ön lenslerden bağımsızdırlar. Genelde Porro prizmalar daha derin bir görüntü sağlarlar.
ÇÖZÜMLEME GÜCÜ (Resolving Power)
Optik aletin gözlemlenen nesneyi nokta nokta birleştirerek net bir şekilde gösterebilme becerisidir.
AYNA LENSLİ İKİLİ DÜRBÜNLER (Mirror-lens Binoculars)
Bir ayna tipi lens (muxutov tipi) teknolojisi, nesnenin direkt olarak görüntüsünü çıkarır. Işık cihazın içinde 3 kez dolaşır. Böylelikle olası en iyi görüntü kalitesi ve uzun büyütme menzili korunurken cihazın daha küçük ve hafif olma imkanı da korunmuş olur. Sabit yani geçmeli olmayan teleskoplar bu sistemdir. |
AVCILIK
